مسمومیت غذایی و علائم آن در کودک
مسمومیت غذایی معمولاً از طریق خوردن غذا یا آب آلوده به سم یکی از انواع باکتری‌های مضر به وجود می‌آید. تشخیص مسمومیت غذایی ممکن است از یک ویروس معده که معمولاً از طریق دست‌ها منتقل می‌شود و به دهان می‌رسد دشوار باشد. نشانه‌های آنها هم اغلب یکسان و شامل استفراغ، اسهال، بهانه‌گیری زیاد و گاهی تب است.
اگر کودک شما دچار مسمومیت غذایی شده باشد، علائم احتمالاً دو تا ۴۸ ساعت پس از خوردن غذای مسموم ظاهر می‌شود و معمولاً یک یا دو روز طول می‌کشد، اما در موارد شدید ممکن است یک هفته یا بیشتر هم ادامه پیدا کند.
انواع مسمومیت غذایی در کودک
در صورت لزوم، ممکن است بتوان نوع باکتری را با آزمایش خون، مدفوع و باقی‌ماندهٔ غذا تعیین کرد. اما در اغلب موارد پزشک نیازی به شناسایی دقیق باکتری مشکل‌ساز نخواهد داشت، زیرا درمان در هر صورت یکسان است. با این حال استثناهایی هم وجود دارد، برای مثال، اگر در مدفوع کودکتان خون وجود داشته باشد، پزشک برای اطمینان از این که مسمومیت غذایی او ناشی از یک باکتری بالقوه خطرناک مانند ایکولای اُ ۱۵۷: اچ۷؛ O157:H7، شیگلا یا سالمونلا نیست، آزمایش و بررسی‌های لازم را انجام خواهد داد. طبق نظر یک مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های معتبر در دنیا، شایع‌ترین عفونت‌های منتقل‌شده از غذا ناشی از باکتری‌های کامپیلوباکتر، سالمونلا و ایکولای اُ ۱۵۷: اچ۷ و همچنین گروهی از ویروس‌ها به نام نوروویروس‌ها است. بوتولیسم خیلی رایج نیست، اما در میان کودکان خردسال شایع‌تر و خطرناک‌تر است. در اینجا نگاهی به این باکتری‌ها و ویروس‌ها خواهید داشت:
باکتری کامپیلوباکتر: شایع‌ترین باکتری غذایی است. این باکتری معمولاً از طریق گوشت خام یا کم‌پختهٔ ماکیان یا شیر غیرپاستوریزه منتقل می‌شود، اما کودکتان می‌تواند از طریق آب آلوده نیز به آن مبتلا شود. این باکتری معمولاً از فرد به فرد منتقل نمی‌شود، اما امکان آن وجود دارد. برای مثال، اگر کودک شما مبتلا به این باکتری است و اسهال دارد، احتمال آن هست که شما هنگام تعویض پوشک او، به آن آلوده شوید.
همچنین این امکان هست که باکتری‌ها از مدفوع سگ یا گربه انتقال یابد. کامپیلوباکتر اغلب تشخیص داده نمی‌شود، زیرا گاهی اوقات هیچ علائمی وجود ندارد، اما علائم آن می‌توانند شامل تهوع و استفراغ، اسهال و گاهی اسهال خونی، انقباض و درد شکم و تب باشد. این علائم معمولاً برای دو تا پنج روز ادامه می‌یابد، اما می‌تواند تا ۱۰ روز هم باقی بماند.
باکتری سالمونلا: سالمونلا می‌تواند در تخم خام یا کم‌پختهٔ پرندگان، گوشت ماکیان و گوشت قرمز خام یا کم‌پخته، شیر و محصولات لبنی غیرپاستوریزه و غذاهای دریایی وجود داشته باشد و می‌تواند توسط اشخاص درگیر در آماده‌سازی غذا گسترش یابد. خزندگان خانگی مانند ایگوانا، لاکپشت‌ها، مارمولک‌ها و مارها نیز می‌توانند ناقل سالمونلا باشند. در اغلب موارد، اگر کودک شما در معرض باکتری سالمونلا قرار بگیرد، دچار تب، اسهال و انقباض‌های شکمی خواهد شد. همچنین ممکن است دانه‌های صورتی کوچکی روی پوستش ظاهر شود.
علائم معمولاً هشت تا ۴۸ ساعت پس از تماس با باکتری‌ها شروع می‌شود و به مدت یک یا دو روز ادامه می‌یابد، هرچند ممکن است بیش از یک هفته طول بکشد و باکتری‌ها هم می‌توانند تا ماه‌ها در بدن باقی بمانند. دو سوم بیماران مبتلا به سالمونلا کمتر از ۲۰ سال دارند. سالمونلا در یک کودک بسیار خردسال یا فردی با سیستم ایمنی ضعیف‌شده می‌تواند به جریان خون حمله کند و جان شخص را تهدید کند.
باکتری ایکولای: این باکتری از طریق غذا یا آبی که آلوده به مقداری میکروسکوپیک از مدفوع گاو است منتقل می‌شود. اگر فردی ایکولای داشته باشد و پس از استفاده از توالت دستش را نشوید، می‌تواند آن را به افراد دیگر نیز انتقال دهد. ایکولای می‌تواند باعث اسهال شدید که گاهی اوقات خونی است و انقباض‌های شکمی دردناک، شود اما تب زیادی در کار نیست.
سویه‌های زیادی از باکتری اشریشیا کولای یا همان ایکولای وجود دارد. ایکولای یک سویهٔ خاص است که باعث بیماری حادتر و طولانی‌تری می‌شود. ایکولای اُ ۱۵۷: اچ۷ در کودکان و بچه‌های خردسال می‌تواند مرگبار باشد و اغلب نیاز به بستری شدن دارد. علائم می‌تواند هشت تا ۴۸ ساعت پس از خوردن غذای آلوده به باکتری شروع شود و حدود دو تا پنج روز ادامه یابد.
نوروویروس: این ویروس به عنوان ویروس شبه نورواک؛ NLVs، یا ویروس کالیسی نیز شناخته می‌شود، زیرا متعلق به خانوادهٔ ویروسی کالیسی‌ویریده است. این ویروس بسیار شایع اغلب تشخیص داده نمی‌شود، زیرا تست آزمایشگاهی مختص آن در همه جا در دسترس نیست. استفراغ شدید علامت مشخصهٔ نوروویروس است و معمولاً به طور ناگهانی و حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تماس با ویروس شروع می‌شود، هرچند علائم ممکن است حتی از ۱۲ ساعت پس از تماس نیز ظاهر شود.
نوروویروس از طریق غذاها، ظروف و سطوح آلوده منتقل می‌شود. از آنجا که این بیماری بسیار مسری است، به راحتی در خانه‌ها و مهدکودک‌ها منتشر می‌شود. سویه‌های متعددی از نوروویروس وجود دارد، بنابراین ایمنی یافتن در برابر آنها دشوار است. یک مورد مسمومیت ناشی از نوروویروس معمولاً بعد از یک یا دو روز خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما در این فاصله شما باید کاملاً مراقب باشید که بدن کودکتان به دلیل استفراغ دچار کم‌آبی نمی‌شود.
بوتولیسم: بوتولیسم نسبتاً نادر است اما شکلی نگران‌کننده از بیماری‌های منتقل‌شده از غذاست، زیرا می‌تواند برای کودکان مرگبار باشد. این مسمومیت توسط باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم که در خاک یافت می‌شود، به وجود می‌آید. اما اغلب اوقات از طریق غذاهایی که به شیوهٔ نادرستی کنسرو یا نگهداری شده است، به ویژه سبزیجات کنسروشده در خانه، تن ماهی، گوشت خوک و ژامبون نمک‌سود، ماهی دودی یا خام، عسل و شربت ذرت انتقال می‌یابد.
بوتولیسم اطفال هنگامی اتفاق می‌افتد که کودک باکتری بوتولیسم یا تخم‌هایش را بخورد و سپس آنها در روده‌هایش رشد کنند. به همین دلیل است که هرگز نباید قبل از اولین تولد کودک به او عسل بدهید. بوتولیسم در کودکان شامل یبوست، ضعف، کاهش حالت کشسانی عضلات، گریهٔ ضعیف و مکیدن ضعیف، پلک‌های افتاده و تغذیهٔ کم به علت مشکل در بلع است. اما کودک با وجود ضعفش هشیار خواهد بود. بوتولیسم اگر درمان‌نشده باقی بماند می‌تواند تا فلج عضلانی و تنفسی پیشرفت کند. علائم معمولاً طی هشت تا ۳۶ ساعت ظاهر می‌شوند.
زمان مراجعه به پزشک برای مسمومیت غذایی کودک
شما باید به محض اینکه مشکوک شدید که کودکتان مسمومیت غذایی دارد، پزشک کودک را در جریان بگذارید. اما به یاد داشته باشید که اگر کودک شما در تنفس یا بلع مشکل دارد یا هر کدام از علائم کم‌آبی شدید بدن مانند بی‌حالی، چشم‌های فرورفته یا دست‌ها و پاهای سرد و لکه‌‌لکه را نشان می‌دهد، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. همچنین به پزشک کودک اطلاع دهید اگر:
- کودکتان دو ماهه یا کوچک‌تر باشد و تب بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد دارد.
- کودکتان سه تا شش ماهه باشد و تب ۳۸/۳ درجه سانتی‌گراد دارد.
- فرزندتان بیش از شش ماه دارد و تبش ۳۹/۴ درجه سانتی‌گراد است.
- کودک در بیشتر از یک روز استفراغ دارد.
- بهانه‌گیری و بی‌قراری بیش از حد که ممکن است نشان‌دهنده‌ٔ درد شکمی یا کم‌آبی باشد.
- خون در مدفوع کودک وجود داشته باشد.
- شکمش ورم کند و سفت شود.
نسبت به هر یک از نشانه‌های معمول کم‌آبی بدن شامل نداشتن اشک، گذشت بیش از شش ساعت بدون خیس کردن پوشک، ادرار زرد تیره، بی‌حالی و دهان خشک‌شده نیز هشیار باشید. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است پزشک کودک را برای بازسازی سطح آب بدن از طریق تزریق وریدی در بیمارستان بستری کند یا فقط چند ساعت او را در آنجا نگه دارد ولی احتمالاً کودک شما در عرض چند روز مرخص می‌شود و به وضعیت طبیعی و سالم خود بازمی‌گردد.
راهکارهای درمانی مسمومیت در کودک
اگر کودکتان سینه‌ٔ مادر یا شیشه‌شیرش را به دهان می‌گیرد، باید به طور معمول به تغذیهٔ او ادامه دهید. همچنین ممکن است پزشک توصیه کند که مقادیر کمی الکترولیت‌های خوراکی بدون نسخه، مثل ORS را برای جایگزینی مایعات و الکترولیت‌های نمک و مواد معدنی که بدن کودک از دست داده است به او بدهید. با این حال، از دادن آب‌میوه‌ها و نوشابه‌ها به کودک خودداری کنید، زیرا ممکن است علائم بیماری را بدتر کند. پزشک می‌تواند بر اساس سن و وزن کودک تعیین کند که باید چقدر از محلول‌های الکترولیت را بنوشد.
اگر فرزندتان تب دارد، شاید پزشک دز مناسبی از استامینوفن یا ایبوپروفن را به او بدهد. اما هرگز به کودک خود آسپیرین ندهید، زیرا باعث می‌شود نسبت به سندرم ری، که یک بیماری نادر اما بالقوه کشنده است مستعد شود.
اگر کودک شما مواد غذایی کمکی می‌خورد، با کاهش یا قطع استفراغ و اسهال او و برگشت اشتهایش، پزشک احتمالاً توصیه خواهد کرد که به تدریج مایعات دیگر و همچنین مواد غذایی سالم را دوباره وارد رژیم غذایی‌اش کنید و در همین حین دادن محلول الکترولیت را متوقف کنید. نشانه‌ها و سرنخ‌های رفتاری فرزندتان را دنبال کنید تا وقتی احساس گرسنگی کرد، متوجه شوید.
پزشکان توصیه می‌کنند کودکانی که در حال ریکاوری از مشکلات معده هستند، رژیم غذایی طبیعی و معمولشان را در اسرع وقت از سر بگیرند، یعنی رژیمی که شامل گروه‌هایی مثل کربوهیدرات‌های پیچیده مانند نان، غلات و برنج، گوشت بدون چربی، ماست، میوه‌ها و سبزیجات باشد. اما توجه داشته باشید که این توصیه‌‌های با رژیم غذایی معروف به برات؛ BRAT diet، که رژیمی حاوی موز، برنج، پورهٔ سیب و نان تست بود که پزشکان در گذشته تجویز می‌کردند، متفاوت است. رژیم غذایی برات در گذشته بسیار تبلیغ می‌شد، اما پزشکان دیگر آن را توصیه نمی‌کنند، زیرا شامل برخی مواد مغذی حیاتی مانند پروتئین نیست.
مطالعات نشان می‌دهد که شروع مجدد یک رژیم غذایی استاندارد با فاصله‌ٔ کوتاهی پس از تخفیف علائم حاد کودک، می‌تواند طول بیماری را به قدر نصف روز کوتاه‌تر کند، زیرا مواد مغذی ضروری برای مبارزه با عفونت را به سیستم بدنی او بازمی‌گرداند. از سوی دیگر، اگر کودک شما چند روز بهره‌مندی از تغذیهٔ خوب را به دلیل بی‌اشتهایی ناشی از بیماری از دست بدهد، نگران نشوید. تنها مطمئن شوید که بدن او را هیدراته یعنی دور از کم‌آبی نگه می‌دارید.
